Aspergillozis, tüm dünyada yaygın olarak bulunan bir küf türü olan Aspergillus’un neden olduğu mantar enfeksiyonudur. 180’den fazla farklı Aspergillus tespit edilmiş ve daha fazla tespit edilmeye devam edilmektedir. Bu tiplerin çoğu zararsızdır. Bununla birlikte, bazı tipler insanlarda basit alerjik reaksiyonlardan hayatı tehdit eden invaziv patolojilere kadar çeşitli hastalıklara neden olabilir. Toplu olarak, bu hastalık grubuna aspergilloz adı verilir ve genel olarak üç kategoriye ayrılır. Alerjik, invaziv ve kronik olmak üzere sınıflanan bu hastalığın bunlara ek olarak birçok farklı formları vardır.
Aspergillozis, nadiren sağlıklı bireylerde gelişir. Astım, kistik fibrozis ve geçirilmiş akciğer hastalığı gibi altta yatan bir rahatsızlığa sahip olan veya uzun süre kortikosteroid ilaçları alarak zayıflamış bağışıklık sistemine sahip kişilerde görülmesi daha olasıdır.
Tıp literatürüne göre her geçen yıl aspergillozis görülme sıklığı artmaktadır. Alerjik bronkopulmoner aspergillozisin dünya çapında yaklaşık 1-4 milyon kişiyi etkilediği tahmin edilmektedir. Kronik pulmoner aspergillozisin dünya çapında yaklaşık 3 milyon insanı etkilediği tahmin edilirken invaziv formu hakkında tahmini sayısal veriler bulunmuyor.
İçerik Başlıkları
Aspergillozis Belirtileri ve Türleri
Aspergillozun semptomları, mevcut bozukluğun spesifik formuna bağlı olarak değişir. Akciğerler genellikle etkilenir. Aspergillozis belirtileri, alerjik reaksiyon, vücudun belirli bir bölgesini etkileyen izole bir klinik bulgu veya vücudun çeşitli dokularını, mukoza zarlarını veya organlarını etkilyecek şekilde yayılan invaziv bir enfeksiyon olarak ortaya çıkabilir.
Allerjik Bronkopulmoner Aspergillozis
Aspergillozun bu formu genellikle uzun süredir devam eden astımı veya kistik fibrozisi olan kişilerde görülür. Mantar sporlarına karşı gelişen alerjik bir reaksiyondur. Bu sporlar, bir bireyin bağışıklık sisteminden uygunsuz bir tepki vermesine neden olur. İlk belirtiler alerjiler ile ilişkili olanlara benzemekte ve genellikle hışıltılı solunum, nefes darlığı ve genel sağlıksızlık hissi olarak ortaya çıkar. Ateş oluşabilir ancak yaygın değildir. Alerjik bronkopulmoner aspergillozis, göğüs ağrısına, kan kusmaya ve öksürüğe neden olabilir. Enfeksiyon genellikle diğer bölgelere yayılmaz.
Kronik Pulmoner Aspergillozis
Kronik pulmoner aspergillozis, akciğerlerde skarlaşma (fibrozis) ve boş alanların oluşmasına aynı zamanda mevcut alanların genişlemesi ve büyümesine neden olarak yavaş yavaş akciğer dokusunun kaybı ile karakterizedir. Akciğerlerin etrafındaki zarların kalınlaşması da görülür. Kronik pulmoner aspergillozis tedaviden sonra tekrarlayabilir. Bu açıdan dikkatli olunmalıdır.
Aspergilloma
Aspergillozun en belirgin şekli, bir aspergilloma olarak bilinen bir mantar torbasının gelişmesidir. Bu büyüme, mantar lifleri, mukus, doku döküntüsü, enflamatuar hücreler ve kan pıhtılaşma proteininden (fibrin) oluşan karışık bir kütleden oluşur.
Aspergillomalar, akciğerlerde bulunan ve daha önce akciğer hastalığından dolayı oluşmuş hava boşluklarında oluşur. En çok etkilenen bireyler yıllardır belirgin semptomları olmayan hastalardır. Gelişebilen belirtiler arasında hışıltılı solunum, nefes darlığı, göğüs ağrısı, kronik öksürük, halsizlik, kan kusma ve istenmeyen kilo kaybı vardır.
Bireyler ayrıca bakteriyel bir enfeksiyona sahip olmadıkça ateş nadirdir. Bazı durumlarda hemoptizi şiddetli hale gelebilir. Şiddetli hemoptizi, asfiksi riskini artırarak nefes alma eylemini tehlikeye sokabilir.
Aspergilloma aynı boyutta kalabilir ancak tedavi olmadan daralabilir veya çözülebilir. Bazı durumlarda yavaş yavaş büyüyebilir ve akciğer dokularına zarar verebilir. Zamanla gelişen bu durum kaviter pulmoner aspergillozis olarak adlandırılır.
Aspergillüs Nodülü
Bir Aspergillus nodülü enfekte küçük bir kitle şeklindedir. Bu nodüller genellikle bağışıklık sistemi çeşitli nedenlerden dolayı iyi çalışmayan bireylerde görülme eğilimindedir. Birçok birey semptom geliştirmez ancak bazı kişiler astım veya kronik pulmoner obstrüktif hastalık gibi mevcut bir akciğer rahatsızlığının durumunda kötüleşme gösterebilir.
Kronik Kaviter Pulmoner Aspergillozis
Bu formda aspergillozis, akciğerlerde boşluklar geliştirir veya mevcut kavitelerin genişlemesini veya büyümesine neden olur. Bu kişilerin yaklaşık yarısı, röntgen veya BT taraması üzerinde bir aspergilloma tanısı alırlar.
İstenmeyen kilo kaybı, mukus üreten kronik öksürük, kanın kusma, yorgunluk ve nefes darlığı yaşayabilirler. Daha az sıklıkla, ateş veya gece terlemeleri oluşabilir.
Subakut İnvaziv Akciğer Aspergillozu
Yarı invaziv aspergilloz olarak da bilinen bu aspergilloz formu, kronik kaviter pulmoner aspergillozis ile birçok benzerliğe sahiptir ancak genellikle 3 aydan daha hızlı ilerler. Bunun temel nedeni bağışıklık sistemi zayıf bireyleri etkilemesidir.
Kemoterapi almak gibi daha şiddetli immünosupresyonu olan hastalarda genellikle invaziv aspergillozis gelişir. Subakut invaziv pulmoner aspergillozis, invazif aspergillozdan farklı olarak, diğer organ sistemlerine veya kan damarlarına yayılmayan kronik, yavaş ilerleyen bir süreci göstermektedir. Etkilenen bazı kişilerde akciğer dokusunun tahrip edilmesiyle oluşan boşlukta aspergilloma (mantar kütlesi) gelişebilir. Bu formdaki aspergillozis ile ilişkili genel semptomlar ateş, gece terlemeleri, balgam, yorgunluk, halsizlik ve istenmeyen kilo kaybıdır.
İnvaziv Aspergillozis
İnvazif aspergillozis, en şiddetli aspergillozis formudur ve genellikle zayıflamış bağışıklık sistemi olan veya organ transplantasyonu yapılan bireyleri etkiler. Akciğerlerde başlayan ve daha sonra vücudun çeşitli organlarını etkilemek için hızla kan dolaşımına karışan bir enfeksiyon ile karakterizedir.
İnvazif aspergillozis ile ilişkili spesifik semptomlar, ilgili organ sistemine göre değişir. Etkilenen bireylerde genellikle ateş, titreme, baş ağrısı, kan kusma, balgam, nefes darlığı ve göğüs ağrısı şikayetleri görülür. Şok, deliryum, akciğerlerde kanama ve trakea iltihabı dahil olmak üzere yaşamı tehdit eden komplikasyonlar gelişebilir.
Enfeksiyon beyne yayılırsa, nöbetler, intrakraniyal kanama veya beyni çevreleyen zarların iltihabı (menenjit) oluşabilir. Merkezi sinir sistemi söz konusu ise inme dahi görülebilir.
Aspergillozis Nedenleri
Yazımın önceki kısmında da belirttiğim üzere aspergillozis, belirli küf türlerinin neden olduğu mantar enfeksiyonuna verilen isimdir. Doğada her yerde bulunurlar. İç mekanlarda, özellikle ısıtma veya soğutma kanallarında bulunabilirler. Yaklaşık 180 tür Aspergillus vardır ancak insanlarda hastalık yapanların sayısı 40’tır.
Doğada yaygın olarak bulunmasına rağmen bu mantarlar normalde sorunlara neden olmaz. Hepimiz küf sporlarını günlük olarak soluyoruz ancak sağlıklı bireyler bunları derhal akciğerlerden uzaklaştırabiliyor. Bununla birlikte, zayıflamış veya tehlikeye girmiş bağışıklık sistemi olan kişilerde yaşamı tehdit eden bir enfeksiyona neden olabilmekteler.
Çoğu insan küf sporlarını nefes alarak vücuduna alır ve enfeksiyon gelişir. Daha az sıklıkla, sporlar vücuda bir kesik veya açık yara yoluyla girer.
Astım veya kistik fibrozisi olan bireylerde alerjik bronkopulmoner aspergilloz oluşması daha olasıdır. Tüberküloz, kronik obstrüktif akciğer hastalığı veya sarkoidoz gibi akciğerleri etkileyebilen rahatsızlıkları olan kişilerde kronik pulmoner aspergillozis formlarının ortaya çıkması daha olasıdır. Ek olarak, geçmişte akciğer cerrahisi geçirmiş kişilerde gelişebilir.
Yakın zamanda hematopoietik kök hücre transplantasyonuna (HSCT) maruz kalan kişiler, invaziv aspergillozis için en yüksek risk altındadır. Hematopoetik kök hücreler kemik iliğinde bulunur ve sonunda kırmızı kan hücrelerine, beyaz kan hücrelerine ve trombositlere dönüşen hücrelerdir.
Bu transplantasyon mevcut kemik iliğinin yerine sağlıklı bir vericiden kemik iliği alınması şeklinde gerçekleşir. Etkilenen bireyler doku reddine karşı mücadele etmek için immünosupresif ilaçlar almalıdır. Bu ilaçlar immün sistemi baskılar ve enfeksiyonlara daha açık hale geliriz.
Bazı araştırmacılar, genetiğin aspergillozis gelişiminde rol oynayabileceğini düşünmekteler. Bu bilim insanlarına göre bazı genler aspergillozis oluşumunu daha da kolaylaştırmaktadır. Bu durum genetik yatkınlık olarak adlandırılır. Bazı araştırmalar ise immün fonksiyonlarda rolü olan genlerin, bazı insanlarda kronik pulmoner aspergillozisin gelişiminde rol oynayabileceğini göstermiştir. Genetiğin, çeşitli aspergillozis formlarının gelişiminde oynadığı rolü belirlemek için araştırmalar devam etmektedir.
Aspergillozis Tanısı
Aspergillozis tanısı, karakteristik semptomların tanımlanması, ayrıntılı bir hasta öyküsü, kapsamlı bir klinik değerlendirme, biyopsi, röntgen, antijen testleri, doku kültürü, kan testleri, bronkoskopi gibi çeşitli özel testlere dayanır.
Astım veya kistik fibrozisin kontrol edilmesi güç olan bireylerde alerjik bronkopulmoner aspergillozdan şüphelenilmelidir.
Hekiminiz etkilenen doku örneklerini alacak ve patolog olarak adlandırılan uzman doktor hastalığın neden olduğu değişiklikler için doku üzerinde çalışacaktır. Akciğer enfeksiyonu şüphesi varsa solunum sisteminden gelen sıvı içerebilir. Solunum sıvısı, bronkoalveolar lavaj veya BAL adı verilen bir prosedürle elde edilebilir. BAL sırasında, dar bir tüp akciğerlerine doğru kaydırılır. Sıvı toplanır ve daha sonra tüpün çıkarılması, hücrelerin incelenmesine izin verir.
Etkilenen akciğer dokusundan örnek alınması yolu ile de tanıya gidilebilir. Bir akciğer numunesi elde etmek için, doktorunuz bronkoskopi veya perkütan iğne biyopsisi önerebilir. Bronkoskopi sırasında bronkoskop ağızdan geçirilerek analiz edilecek bir doku örneği alır. Perkütan iğne biyopsisi sırasında iğne deriden geçirilir ve doku örneğini çıkarmak için doğrudan akciğerlere sokulur. Kanama gibi komplikasyon riski nedeniyle biyopsi her zaman mümkün olmayabilir.
Mantar kültürü, etkilenmiş dokunun bir örneğinin alındığı , laboratuvara gönderildiği ve dokuda bulunan herhangi bir mantar veya benzeri organizmanın büyümesi için zaman verildiği prosedürdür. Mantar enfeksiyonunun varlığını doğrulayan bu testin avantajı, hangi antifungal ilaçların enfeksiyona karşı aktif olduğunu bilmemize izin vermesidir. Bununla birlikte bazen mantar kültüründe enfeksiyon varlığına rağmen mantar üremesi olmaz. Bu nedenle, mantar kültürü üzerinde negatif bir sonuç, aspergillozisi dışlamaz.
Aspergillus antijen testi, alerjik bronkopulmoner aspergillozisi taramak için kullanılabilir. Test sırasında, doktor vücudun belirli bir bölgesine enjeksiyon yapacaktır. Alan 48-72 saatte iltihaplı veya tahriş edilmiş gibi görünürse etkene maruz kalmış demektir.
Aspergillozis Tedavisi
Aspergillosis tedavisi mevcut spesifik aspergilloz tipine, enfeksiyonun derecesine, bireyin genel sağlığına ve diğer faktörlere bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri, ilaç tedavisi ve ameliyatı içerir. Aynı tedaviler, yetişkinlere olduğu gibi çocuklar için de kullanılır ancak ilaçların dozuda dahil olmak üzere bazı farklılıklar vardır.
Semptom göstermeyen bir aspergillomaya sahip kişilerde tedaviye gerek duyulmayabilir veya gözlem önerilebilir. Gözlem semptomların gelişip gelişmediğini tespit etmek ve enfeksiyon yayılırsa veya kötüleşirse hekiminiz tarafından müdahale edilmesi durumunu içerir.
Aspergillozis tedavisi antifungal ilaçların kullanımını gerektirebilir. Antifungal ilaçlar, mantar enfeksiyonlarının büyümesini engeller ve enfeksiyonun yayılmasının kontrol edilmesini sağlar.
Kaspofungin adı verilen farklı bir antifungal ilaç türü, standart tedaviye cevap vermeyen veya standart tedaviye tahammül edemeyen kişilerde invazif aspergillozis tedavisi için FDA tarafından onaylanmıştır. Buna kurtarma tedavisi denir.
Bazı etkilenen bireyleri tedavi etmek için ise itrakonazol adı verilen başka bir antifungal ilaç kullanılmıştır. Ağır ya da hayatı tehdit etmeyen enfeksiyonu olmayan kişilerde sıklıkla kullanılır.
Yararlanılan Kaynaklar :
- https://rarediseases.org/rare-diseases/aspergillosis/
- https://emedicine.medscape.com/article/296052-overview
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3326383/
Merak ettiklerinizi ve eklemek istediklerinizi konu altındaki yorum bölümüne yazabilirsiniz. Cevap vermekten mutluluk duyacağım.
