Fosfor minerali, böbrek, kemik iliği ve paratiroid beziyle ilişkili hastalıklarda miktarı sıklıkla değişen, vücutta bulunan tüm minerallerin %1 olduğu bilinen bir kan tahlili parametresidir. İnsan vücudunda yer alan tüm fosforun %85’i kalsiyum minerali ile birleşmiş bir şekilde kemik dokusunda depolanmştır. Kalan kısım ise diğer vücut hücrelerinde bulunmaktadır.
Bir insandan kan örneği alıp laboratuvara gönderdiğimizde gelen sonuçlarda görülen fosfor değeri, vücutta bulunan tüm fosforun sadece ama sadece %1’idir.
Fosfor Neden Önemlidir?
Günlük hayatta fasulye, fındık, tahıl, süt, yumurta, sığır eti, tavuk ve balık gibi yiyeceklerle beraber fosfor mineralini alırız. Ağız, yemek borusu ve mide yolunu izleyen bu mineraller son olarak bağırsağa gelirler. Fosfor burada oksijen ile etkileşime girer ve artık fosfat olmuştur. Fosfat diş ve kemik sağlığı için olmazsa olmaz bir maddedir.
Kemik dokusu için hayati rollere sahip fosfor, karbonhidratların ve yağların metabolize edilerek yakılması için gereklidir. Parathormon tarafından kontrol altında tutulan kalsiyum ve fosfor ilişkisi sürekli denge halindedir. Birinin artışı diğerinin azalışı ile sonuçlanır.
Fosfor Normal Değerleri
Kandaki fosfor seviyeleri her zaman belirli bir aralıkta olmalıdır. Aksi durumlarda vücudun devamlılığını sürdürebilmesi için gereken bazı olaylar eksik kalacak ve işleyiş bozulacaktır. İşleyişin bozulması ise bir takım hastalıkların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Aşağıdaki tabloda kandaki fosfat normal değerleri yer almaktadır. Dikkatlice inceleyeiniz.
| Yaş | Miktarı |
| 0 ile 10 gün aralığında | 4,5 – 9,0 mg/dL |
| 10 gün ile 2 yaş aralığında | |
| 2 yaş ile 12 yaş aralığında | 4,5 – 5,5 mg/dL |
| 12 yaş ile 60 yaş aralığında | 2,5 – 4,5 mg/dL |
| 60 yaş üstünde | 2,3 – 4 mg/dL |
Peki kanda bulunan inorganik fosfor normal değerleri dışında idrarda fosfor değerleri nasıldır? Şimdi bu konuya açıklık getirelim. Bu değerleri almış olduğum kaynağa ulaşmak için buraya tıklayınız.
Normal diyet yapan bir insanın 24 saat boyunca toplamış olduğu idrardan alınan örnekte fosfor aralığı 0,4 – 1,3 g/gün şeklindedir.
Fosforun Temel Görevleri Hangileridir?
Şimdi fosforun görevlerini maddeler halinde listeleyelim.
- Günlük yaşantıda herhangi bir hareket yapılırken veya egzersiz esnasında bu hareketleri ortaya çıkaran kas hareketlerinin sağlanması.
- RNA ve DNA gibi vücutta bulunan ve yüzlerce görevi olan temel proteinlerin üretilmesinin sağlanması.
- Böbreğin temel fonksiyonlarından biri olan süzme mekanizmasının sorunsuz bir biçimde işleyişinin sağlanması.
- Vücudun bulunduğu şekli almasını sağlayan iskelet sisteminin sağlam yapıda kalmasını ve bunun korunmasının sağlanması.
- Vücudumuzun en teml organlarından biri olan kalbin sorunsuz bir biçimde çalışmasının sağlanması
- Buraya yazamadığım daha onlarca görevi bulunmaktadır fosforun.
Fosfor Yüksekliği (Hiperfosfatemi)
Vücutta birçok mekanizma bulunmakta ve sorunsuz bir biçimde işleyişlerini sürdürmektedirler. Hastalık durumlarında bu mekanizmalardan herhangi birinde bazı problemler ortaya çıkar ve vücut artık sorunsuz bir biçimde işlemiyordur. Doğal olarak bu mekanizmanın bozulması kaçınılmazdır.
Bu temel mekanizmalar bozulduğunda bu durum kan tahlili sonuçlarına yansır. Genellikle böbrekteki süzme işlevi ile ilişkili olduğu düşünülen fosfor yüksekliği durumu, bunun dışında onlarca farklı faktörden etkilenmektedir.
Fosfor Neden Yükselir?
Fosfor seviyelerinde yükseklik, kalsiyum seviyelerinde ortaya çıkan yetersizlikler, D vitamini fazlalığı, magnezyum eksikliği gibi bir takım mineral bozuklukları nedeniyle ortaya çıkabildiği bilinmektedir.Diğer fosfor yüksekliği nedenleri aşağıda liste şeklinde verilmiştir.
- Süt Alkali Sendromu
- Kalsiyum seviyelerinde düşüklük
- Paratiroid bezinin az çalışması
- Kemiğin travmaya uğraması ve kırılması
- Kemikte ortaya çıkan tümörler
- Siroz gibi karaciğer hastalıklarının varlığı
- Aşırı büyüme hastalığı olarak bilinen akromegali
- Tümör Lizis Sendromu varlığı
- Kas dokusunun ani olarak yıkılması : Rabdomiyoliz
- Şiddetli enfeksiyon varlığı
- Fosforlu yiyeceklerle sık beslenilmesi
- Kemoterapi ilaçlarının kullanılması
- Lavman yapılması
Netice itibariyle en sık olarak karşımıza çıkan ve fosfor seviyelerinde bozukluk yapan, aynı zamanda fosfor yüksekliği hangi hastalıklarda görülür sorusunun cevabı böbrek hastalıklarıdır.
Fosfor Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?
Fosfor yüksekliğinde ortaya çıkan belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz.
- Kemik problemleri
- Yorgunluk ve halsizlik
- Mide bulantısı ve kusma
- Bazı zihinsel bozukluklar
- Kasılmalar ve nöbetler
- Uyuşma ve karıncalanmalar
- Kas güçsüzlükleri
- Kramplar
Fosfor Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?
Fosfor yüksekliği durumunun tedavi edilebilmesi için öncelikle hangi nedenlerin fosfor seviyelerinde yüksekliğe neden olduğu tespit edilmelidir. Altta yatan neden bulunup ona yönelik çare arayışlarına girilmeli ve çözüm bulunmaya çalışılmalıdır.
Eğer beslenme yoluyla çok fazla fosforlu yiyecek tüketimi mevcut ise fasulye, fındık, tahıl, süt, yumurta, sığır eti, tavuk ve balık gibi yiyeceklerin tüketimi sınırlandırılmalır. Tamamen yasaklamak doğru bir eylem olmayacaktır ancak muayeneninizi yapan hekiminiz kar zarar dengesine göre en doğru bilgiyi size verecektir.
Bazı durumlarda ise var olan rahatsızlıkların ve patolojilerin giderilebilmesi adına hekiminiz tarafından bir reçete verilecek ve ilaçlar başlanacaktır. İdrar söktürücü ilaçlar olarak bilinen diüretikler, örnek olarak verilebilir.
Fosfor Düşüklüğü (Hipofosfatemi)
Önceki başlıklarda da belirtmiş olduğum gibi vücutta sorunsuz işlemesi gereken mekanizmaların bozulması fosfor düşüklüğü durumunu ortaya çıkarmaktadır. Kandaki fosfor seviyeleri normal aralığın altına düştüğünde hipofosfatemi olarak adlandırılır. Farklı bir şekilde tanımlayacak olursak ağız yoluyla beslenme amacıyla alınan fosfor miktarının böbrekten süzülerek atılan miktardan daha az olması durumudur hipofosfatemi.
Fosfat yüksekliğinde olduğu gibi fosfor düşüklüğünde de böbrek ile ilişkili mekanizmalarda sorunlar eşlik etmektedir. Şimdi bu sorunların nedenlerine ve tedavisine değinelim.
Fosfor Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?
Fosfor eksikliği sıklıkla sindirim sisteminde, boşaltım sisteminde, iskelet sisteminde ve dolaşım sisteminde bir takım belirtilere neden olur. Şiddetli seyrederse aşağıda belirtilerde görülebilir:
- Oryantasyon düzeyinde bozulmalar
- Sinirsel nöbetler
- Kaslarda istenmeyen ağrılar görülmesi
- Kalp rahatsızlıkları
Fosfor için panik değer olarak adlandırılan ve aşıldığında ciddi hayati tehlikeler oluşturan aralık ise 1 mg/dl’nin altında olması durumudur. Bu açıdan dikkatli olmakta fayda var.
Fosfor Neden Düşer?
Genellikle böbreğin süzme görevini yerine getirirken normal olarak çalışmaması neticesinde görülür. Fosfor düşüklüğü yapan hastalıklar ve diğer nedenler aşağıda liste halinde verilmiştir.
- Solunumsal alkaloz varlığı
- Kalsiyum düzeylerinin normal aralığın üstüne çıkması (Hiperkalsemi)
- Hipotermi adı verilen vücut sıcaklığının uzun süre belirli bir derecenin altına düşmesi durumu
- Hiperparatirodizm varlığı
- Riketsiya hastalığı
- Malabsorbsiyon ve malnütrisyon bzukluklarının varlığı
- Osteomalazi hastalığının varlığı
- Kusma ve şiddetli diyare
- İnsülin düzeylerinin yüksek seyretmesi
- Alkolizm tablosunun varlığı
- Fankoni sendromu olması
- Şiddetli yanık varlığında
- Metal zehirlenmelerine bağlı olarak
- Uzun süre diüretik kullanımı
- Diğer bazı ilaçların kullanımı
Fosfor Düşüklüğü Tedavisi Nasıl Yapılır?
Fosfor düşüklüğü genellikle kısa süreli olarak ortaya çıkar. Kısa süreli olarak ortaya çıkan fosfor eksikliği, fosfor yönünden zengin olan besinlerin diyete eklenerek düzenli bir biçimde tüketilmesi şeklinde tedavi edilir.
Fosfor içeren besinlerin diyete eklenmesi haricinde bir uzman hekime muayene olarak yine hekiminizin önerdiği fosfor destek ilaçlarını kullanabilirsiniz. Bunların dışında eğer fosfor düşüklüğü uzun süreli bir durumun sonucu ise altta yatan bu durumun ne olduğu tespit edilmeli ve buna yönelik tedaviler uygulanmalıdır.
Fosfor Testi Nasıl Yapılır?
Fosfor testi bildiğiniz üzere hastane ortamında hekiminizin isteği üzerine hemşirenin sizden kan örneği alması süreci ile başlangıç gösterir. Genellikle sağ veya sol koldan 10 ml’lik enjektörler yardımıyla kübital bölgeden kan alınır. Alınan kan özel kan tüplerine konulur ve ilgili hastanenin laboratuvarına gönderilir.
Laboratuvara gönderilen kan özel cihazlara konulur. Fosfor ve diğer kan değerlerinin çıkması için belirli bir süre işlemden geçmesi gerekir. Kan verecek kişinin aç olması ve fosfat içeren besinlerle yoğun olarak beslenmemiş olması sonuçların daha gerçekci çıkması açısından oldukça önemlidir. Fosfor değerlerini etkileyen çevresel faktörler oldukça fazladır. Bu nedenle dikkatli olunmalıdır. Tahlili vermeden önceki kullanmış olduğunuz ilaçları ve yediğiniz besinleri hekiminizin bildiğine emin olmalısınız.
Fosfor Testi Sonuçları Yanlış Çıkar mı?
Önceki başlıkta belirtmiş olduğum gibi fosfor düzeyleri bazı geçici durumlardan etkilebilir ve yüksek veya düşük çıkabilir. Haydi madde madde fosfor seviyesini etkileyebilecek etkenlerden bahsedelim.
- Balık ve diğer beyaz etlerin tüketilmesi
- Peynir tüketilmesi
- Çikolata tüketilmesi
- Kola tüketilmesi
- Bira tüketilmesi
- Fasülye tüketilmesi
Merak ettiklerinizi ve eklemek istediklerinizi konu altındaki yorum bölümüne yazabilirsiniz. Cevap vermekten mutluluk duyacağım.
