ACTH (Adrenokortikotropik Hormon), beyinin hemen alt tarafından bulunan ve bezelye büyüklüğündeki hipofiz bezi tarafından üretilmektedir. Bu hormonun en önemli işlevlerinden birisi, böbreküstü bezlerini uyararak kortizol üretimini sağlamaktır. Kortizol bir steroid hormon olup vücuttaki glukoz, lipid ve protein seviyesini düzenler. Bunların dışındaki etkileri ise şu şekildedir:
- Bağışıklık sistemini destekleyerek vücudun enfeksiyonlarla mücadele etmesine katkı sunar.
- Tansiyonun düzenlenmesinde etkilidir.
ACTH Testi Nedir?
ACTH testi, kandaki ACTH miktarının ölçülmesini sağlar.
ACTH üretimini yapan hipofiz bezi, endokrin sisteminin bir parçasıdır. Bu bez tarafından salgılanan hormonlar, vücutta bulunan organlar, dokular ve diğer bezler üzerinde etkilidir. Söz konusu durum, bu bezin neredeyse bütün vücudu etkilemesine neden olmaktadır.
Kanda bulunan kortizol ve ACTH arasında önemli bir ilişki vardır. Kortizol seviyesinin düşmesiyle birlikte kandaki ACTH artarken kortizol seviyesi arttıkça ACTH seviyesinin azaldığı görülür. Bu önemli denge, vücudun sorunsuz bir şekilde işlevlerini yerine getirmesini sağlar.
Kanda bulunan kortizol seviyesi düşmeye başladığında hipotalamus devreye girmekte ve kortikotropin salgılatıcı hormonu (CRH) üreterek kana vermektedir. Bu hormon hipofiz bezini uyarır ve bunun üzerine hipofiz bezi ACTH salgılamaya başlar. ACTH ise böbreküstünde bulunan adrenal bezleri uyarır ve nihayetinde kortizol üretimi sağlanır. Buradan da anlaşılacağı üzere kortizol üretiminin sorunsuz bir şekilde olabilmesi için hipofiz, böbreküstü bezleri ve hipotalamusun sağlıklı bir şekilde çalışması gerekir.
Hipotalamus, adrenal bezler ve hipofiz bezini etkileyen durumlar, ACTH ve kortizol seviyelerinin değişmesine neden olmaktadır. Vücuttaki kortizol miktarının değişmesi, bir takım semptomların görülmesiyle sonuçlanmaktadır. ACTH miktarının değişmesine neden olan unsurlar şunlardır:
- Cushing hastalığı
- Addison hastalığı
- Hipofiz ve adrenal bezlerindeki sorunlar
- Hipopituitarizm
- Vücudun farklı noktalarında bulunan tümörler (Akciğer vb.)
ACTH Testi Öncesi Yapılması Gerekenler
ACTH testinden önce doktorların vereceği tavsiyelere uyulması, testten elde edilecek olan sonucun doğru çıkması adına çok önemlidir. Bunun için kullanılan bütün ilaçların doktora söylenmesi gerekiyor. Çünkü özellikle steroid özelliğe sahip olan ilaçlar, anormal sonuçların çıkmasına neden olmaktadır. Doktorlar genellikle testten 48 saat önce bu ilaçların bırakılmasını tavsiye etmektedir. Ayrıca diyet de verilebilir ki böyle bir durumda taviz vermeden uygulanması gerekir. Yapılması gereken diğer hazırlıklar şu şekildedir:
- Yeme ve içmeyi geceden önce sonlandırmak
- Uykuyu tam almak
- Testten 12 saat önce vücudu yormama ve egzersizleri bırakma
- Stresten uzak durmak
ACTH Testi Nasıl Yapılır?
ACTH testi için kol ya da farklı bir noktadan kan alınır. Bunun için kolun üst tarafı elastik bir malzeme ile bağlanır ve böylece damarların şişerek çok daha rahat bir şekilde bulunması sağlanır. Ardından küçük bir iğne ile kan alınır ve laboratuvara gönderilir. Gerekli tahliller yapılarak sonuçlar ilgili doktora iletilir.
ACTH Testi Komplikasyonları Nelerdir?
Basit bir kan alma işlemi olsa da ACTH testi komplikasyonları vardır ve bunlar şu şekildedir:
- Aşırı kanama
- Kan alınan bölgede morarma
- Kanın cildin altında toplanması
- Baş dönmesi
ACTH Seviyesi Kaç Olmalıdır?
ACTH, mililitredeki pikogram cinsinden ölçülmektedir. Pikogram (pg), trilyonda biri kadar iken mililitre ise litrenin binde biri kadardır.
ACTH normal değeri, gün içinde sürekli değişmektedir. Buna bağlı olarak testin yapıldığı zamana bağlı olarak farklı seviyeler dikkate alınır. Bu seviyeler şu şekildedir:
- Sabah saatlerinde 10-50 pg/ml
- Akşam ve gece saatlerinde 5-10 pg/ml
Laboratuvar ortamlarına bağlı olarak bu rakamlar farklılık gösterebilmektedir.
ACTH Testi Neden Yapılır?
Bu testin yapılmasının temel amacı kandaki ACTH miktarının belirlenmesidir. ACTH ile kortizol arasındaki ilişkiden dolayı, kortizol testi sonuçlarının normal seviyelerden farklı çıkması ya da kortizol hormonun farklı seviyelerde olmasına bağlı olarak görülen semptomların nedenlerinin tespiti için kullanılmaktadır.
İnsan kanındaki kortizol miktarı artınca ortaya çıkan semptomlar şunlardır:
- Obezite
- Omuzlarda yağlanma
- Yuvarlak ve kırmızı yüz
- Cilt enfeksiyonları
- Artan vücut kılı
- Yorgunluk
- Kuru cilt
- Karında mor çizgiler
- Kaslarda güçsüzlük
- Akne
Bu semptomlar görüldüğünde kortizol düşüklüğünden şüphelenilir ve ACTH testi istenir. Bu semptomlarla birlikte diyabet, yüksek tansiyon, yüksek bikarbonat ve düşük potasyum gibi bulgulara da ulaşılır.
Kandaki kortizol miktarı azalınca ortaya çıkan semptomlar ise şu şekildedir:
- İshal, mide bulantısı ve kusma
- Baş dönmesi
- Tuz alma isteği
- Kaslarda güçsüzlük
- Yorgunluk
- Sebepsiz kilo kaybı
- İştahsızlık
Bu semptomlarla birlikte düşük tansiyon, yüksek kalsiyum ve potasyum, düşük kan şekeri ve düşük sodyum durumu gözlemlenir.
Hipofiz bozuklukları (Hipopituitarizm) durumunda ortaya çıkan semptomlar:
- İştahsızlık
- Yorgunluk
- Düzensiz adet döngüsü
- Geceleri sık idrara çıkma
- Sebepsiz kilo kaybı
- Hipogonadizm
- Cinsel istekte azalma
Hipofiz bezi bozukluğu genellikle tümörden kaynaklanır ve buna bağlı olarak sinir sıkışması gibi farklı bulgular da görülebilir. Bazı alanları görememe gibi durumlar da yaşanabilir.
Burada bahsedilen belirtilerin tamamı ACTH hormonuyla ilgilidir. Dolayısıyla da bu tür belirtiler görüldüğünde, nedenini tam olarak tespit edebilmek için mutlaka bu testin yapılması gerekmektedir.
ACTH Testi Sonuçları
ACTH, gün içinde farklı seviyelerde olduğu için testin çok özenli yapılması gerekir. Diğer kan testleri gibi olmayıp ufak bir dikkatsizlik sonuçların değişmesine neden olduğunda bu testlerin yorumlanması bazen karmaşık bir hal alabilir.
ACTH Yüksekliği
Yapılan test sonucunda ACTH seviyesinin olması gerektiğinden daha yüksek çıkması, farklı bulgularla birlikte değerlendirildiğinde bazı hastalıkların varlığına işaret edecektir. Bu hastalıklar ve yüksek ACTH seviyesinin gösterdiği diğer durumlar şu şekildedir:
Ektopik ACTH Tümörleri
Hipofiz bezinde değil de vücudun bazı bölgelerinde bulunan tümörler, ACTH seviyesinin artmasına neden olmaktadır. Bu ise kortizol üretimini arttırır. Söz konusu tümörler şunlardır:
- Akciğer kanseri (en sık görülen tümördür)
- Bronş kanseri
- Timus karsinoidi
- Pankreas tümörleri
Cushing Hastalığı
Hipofiz bezinde oluşan tümörün sürekli ACTH üretilmesine bağlı olarak ortaya çıkan hastalıktır.
Addison Hastalığı
Bu hastalıkta hipofiz ve hipotalamus sorunsuz bir şekilde görevlerini yerine getirmesine rağmen böbreküstünde bulunan adrenal bezler kortizol üretimini bir türlü istenilen seviyede yapamazlar. Kortizol seviyesi düşük olunca da hipofiz tarafından ACTH salgılanmaya devam eder ve bu da kandaki ACTH seviyesinin yükselmesine neden olur.
ACTH Düşüklüğü
Yapılan testte ACTH seviyesinin olması gerekenden daha düşük olması da farklı durumlara işaret eder. Bunlar şu şekildedir:
- Böbreküstü bezi tümörleri: Bu tümörlerden bazıları kortizol üretiminin artmasına neden olmakta ve bu da ACTH seviyesinin normalden daha düşük seviyelerde kalmasını sağlamaktadır.
- Hipotalamus Sorunları: Hipotalamus tarafından salgılanan CRH, sürecin kilit rollerinden birisini oynamaktadır. CRH miktarı düşünce ACTH de direkt olarak düşmektedir.
- Hipofiz Bozuklukları: Bu bezdeki bazı sorunlar ve bozukluklar daha düşük seviyelerde ACTH salgılanmasına neden olmaktadır.
- Kortizol Tedavisi: Bu tedavi esnasında alınan ilaçlar ACTH seviyesini baskılamaktadır.
Elde edilecek bulgulara göre tanı konulduktan sonra tedavi süreci başlar.
Merak ettiklerinizi ve eklemek istediklerinizi konu altındaki yorum bölümüne yazabilirsiniz. Cevap vermekten mutluluk duyacağım.
