Fabry Hastalığı, genellikle çocukluk çağında başlangıç gösteren bir depolama bozukluğudur. Kadınlara oranla erkeklerde daha sık görülür ve erkek tutulumlarının seyri çok ciddidir. Yanlış tanı alabilme olasılığı yüksektir. Bu tip durumlarda hayatı tehdit edici etkileri bulunmaktadır. Belirtiler kendini göstermeye başladıktan sonra teşhise dek yaklaşık olarak 10 – 15 yıl gibi bir süre geçmekte ve hastaları pek çok pratisyen ve uzman hekim görmektedir.
Fabry Hastalığı Nedir?
Fabry Hastalığı, alfa galaktosidaz enzimi eksikliği nedeniyle ortaya çıkan nadir görülen progresif genetik bir hastalıktır. Lizozomal hastalıklar grubu içerisindedir. Cilt, gözler, gastrointestinal sistem, böbrek, kalp, beyin ve sinir sistemi dahil olmak üzere vücudun birçok yeri olumsuz etkilenir. Johannes Fabry 1898 yılında hastalığı ve semptomlarını ilk kez tanımlamıştır. Hastalığın bilinen diğer isimleri ise şunlardır :
- Anderson Fabry Hastalığı
- Alfa Galaktosidaz Gen Eksikliği
- Angiokeratoma Corporis Diffusum
- Diffüz Anjiokeratom
- Seramid Triheksosidaz Eksikliği
- Ruiter Pompen Wyers Sendromu
- Sweeley Klionsky Hastalığı
Fabry Hastalığı Nedenleri
Alfa galaktozidaz enzimi kısaca GLA olarak bilinen a-Gal A geninden verilen talimatlar doğrultusunda üretilir. Bu gende meydana gelen bozukluklar ve mutasyonlar hastalığın oluşmasına zemin hazırlayan temel faktörlerden biridir.
Lizozom adını verdiğimiz yapılar hücrelerin sindirim işlevlerinin yerine getirilmesini sağlayan birimlerdir. Belirli bileşikleri sindirerek yok ederler. GLA geninde bozukluk ortaya çıktığında GL-3 veya Gb3 gibi glikolipidler artık parçalanamaz duruma gelirler ve birikmeye başlarlar. Bu birikim zamanla kalp, böbrek ve diğer organların işlevlerini yerine getirmesine engel olmaya başlayacaktır.
Fabry Hastalığının Tipleri
Fabry hastalığının bilinen iki alt tipi bulunmaktadır. Hastalığın semptomları erkekler ve kadınlar arasında farklılık gösterdiği gibi tipler arasında da farklılık gösterebilmektedir.
Fabry hastalığı türleri arasındaki farklara belirtiler bölümünde detaylı olarak değineceğim.
Fabry Hastalığı Belirtileri
Fabry hastalığı semptomları ve belirtileri tiplere göre bir takım farklılık göstermektedir. Aşağıda bahsedeceğimiz iki tipinde etyolojisinde az sayıda mutasyonların olması başka faktörlerinde hastalığı etkilendiği olasılığını güçlendirmektedir.
Fabry Hastalığı Tip 1 Belirtileri
Tip 1 genelllikle erken yaşlarda ortaya çıkmaktadır. Belirtileri ise çocukluk veya ergenlik dönemi ile başlangıç gösterir.
- Ellerde ve ayaklarda yanma şeklinde ağrı ve karıncalanma görülür. Erkeklerde 2-8 yaşlarında görülürken kadınlarda ortaya çıkması ergenlik dönemini bulabilir. Bu yanma şeklinde ağrılar birkaç dakikadan birkaç güne kadar sürebilir. Bu yanma ağrısı ataklarına akroparestezi adı verilir. Tüm bu ataklar daha şiddetli ve uzun sürerse Fabry Krizi olarak isimlendirilir. Fabry krizi egzersiz, yorgunluk ve stres gibi faktörlerce tetiklenmektedir.
- Etkilenen tüm bireylerde görülmese de bazı bireylerde sıcak hava koşullarına rağmen ter üretiminde azalma veya anhidroz adını verdiğimiz ter üretimi olmaması durumu görülebilmektedir. Hemen buradan Ter Bezi Hastalıkları adlı konuma geçiş yapabilirsiniz.
- Anjiyokeratom adını verdiğimiz kalça ve diz arasındaki bölgeyi daha sık tutan kırmızı mor renkli döküntüler görülebilir. Erkeklerde genital bölge ve göbek çevresinde oluşabilirler. Tip 2 erkek ve kadın bireylerinde bu döküntüler görülmeyecektir.
- Bu hastalarda bir takım gastrointestinal problemler ortaya çıkabilir. Genellikle fazla yenen öğünler sonrasında karın krampları ve diyare görülebilir.
- Tip 1 Fabry hastalarının kornealarında ancak deneyimli bir oftalmologun farkedebileceği anormal bir glikolipid birikimi olmaktadır. Bu durum görmeyi etkilemez. Damar duvarlarında glikolipid birikmesine bağlı olarak göz damarları bükülmüş ve dilate durumdadır.
Diğer görülebilen semptomlar ise kronik yorgunluk, baş dönmesi, baş ağrısı, zayıflık, mide bulantısı, kusma, ergenlik gecikmesidir. Ek olarak bazı erkeklerde ayaklarda şişme ile kendini gösteren anormal lenf birikimi görülebilir.
Fabry Hastalığı Tip 2 Belirtileri
Tip 2 genellikle 30 lu yaşlardan sonra ortaya çıkmakta ve bazı bireylerde çok ciddi seyredebilmektedir. Sıklıkla görülen belirtiler şunlardır :
- Böbrek yetmezliğine kadar ilerleyebilen böbrek işlevlerinde bozulma
- Kalp yetmezliğine ilerleyebilen angina ve kalp rahatsızlıkları
Tip 2 bireylerde anjiyokeratomlar görülmezler ve bu bireyler normal terleme gösterirler. Fabry ağrısı ya da krizlerle karşılaşmazlar ve ısıya tahammülsüzlük yoktur. Genellikle kalp ve böbrek problemleri nedeniyle tanı almaktadırlar.
Fabry Hastalığı Tanısı
Fabry hastalığının tanısı genellikle çok geç konmaktadır. Bunun temel sebebi yukarıda bahsettiğimiz belirtilerin birçok hastalıkta görülmesi ve bu hastalığın vücudun birden çok bölümünü tutmasıdır. Teşhisi ekstremitelerdeki ağrıları, terleme olmaması durumunu, anjiyokeratom adı verilen tipik cilt lezyonlarını, gastrointestinal bozuklukları, korneal tutulumu ve böbrek yetmezliği gibi belirtileri tespit eden ve birleştiren hekimler tarafından konulmaktadır. Kesin tanı ise enzim eksikliklerinin ve gen mutasyonlarının ortaya çıkarılması ile konur. Fabry hastalığının gebelikte teşhisi ise a-Gal A aktivitesinin ölçülmesi ve gebeliğin yaklaşık 15 haftasında gelişmekte olan fetüsü çevreleyen amniotik sıvıdan alınan hücrelerde aileye özgü GLA mutasyonunun gösterilmesi ile yapılır.
İlişkili Hastalıklar
Aşağıda adı geçen hastalıklar bazı belirtileri yönünden Fabry hastalığına benzer olabilmektedir. Ayrıca ayırıcı tanı yapılması açısından önemlidir.
- Schindler Hastalığı
- Gaucher Hastalığı
- Fukosidozis
Fabry Hastalığı Tedavisi
Fabry hastalığını ortadan kaldırıcı bir tedavi prosedürü henüz bulunmamaktadır. Fabry hastalığı tedavisi semptomların yönetilmesi, ağrının kontrolü ve vücudun daha fazla zarar görmesinin önüne geçilmesini amaçlamaktadır. Bu hastalığa yakalanan bireylerin sigarayı bırakması hastalığın gidişatı ve vücudun gördüğü zararın azaltılması açısından büyük önem arz etmektedir.
Enzim Replasman Tedavisi
FDA’nın 2003 yılında onay verdiği bu tedavi biçimi şimdilerde Fabry hastalığı için birinci basamak tedavi olarak kullanılmaktadır. Fabrazyme adı verilen bu ilaç iv yollardan uygulanır ve rekombinant DNA teknolojisi ile üretilmektedir. Eksik enzimin yerine konması organlarda biriken glikolipidlerin eritilmesi ve hastalığın kontrol altında alınması açısından önemlidir. Enzim replasman tedavisi 16 yaş üzeri erkek çocuklarda hastalık tanı aldığında, 16 yaşından küçük erkek çocuklarda belirtiler belirginleştiğinde uygulanır. Kadınlarda ise semptomlar varsa ve ilerleyici organ tutulumları görülüyorsa uygulanır.
Ağrı Kontrolü
Ağrının kontrol altında tutulması için hastaların yorucu egzersizlerden ve stresli bir yaşam biçiminden uzak durması gerekebilmektedir. Ağrının kontrolü için düzenli kullanılmak üzere bazı ilaçlar reçete edilebilir. Düşük difenilhidantoin, karbamazepin veya neurontin dozları, akroparesteziyi, el ve ayak yanmalarını önlemeye yardımcı olabilmektedir.
Böbrek İşlevlerinin Korunması
Düşük proteinli, düşük sodyum içeren bir diyet böbrek fonksiyonları azaldığında faydalı olabilmektedir. Böbrek fonksiyonları ciddi derecede azalırsa diyaliz gerekebilir. Daha ileri durumlarda böbrek nakline ihtiyaç olabilir.
Fabry Hastalığının Komplikasyonları
Fabry hastalığının potansiyel bir komplikasyonu son dönem böbrek yetmezliğidir. Düzenli diyaliz veya böbrek nakli yapılmadığında ölümcül sonuçları olabilmektedir. FH’ına yakalanan erkek bireylerin çoğunda son dönem böbrek yetmezliği gelişirken kadınlarda ise yüzde 10 olasılıkla gelişmektedir. Böbrek hastalıkları kontrol altına alınanan bireylerde en sık görülen problemler ise kalp rahatsızlıklarıdır. Ek olarak FH en çok gözden kaçırılan komplikasyonlarından birisi depresyondur.
Fabry Hastalığında Yaşam Beklentisi
Gün geçtikçe Fabry hastalığı ile ilgili farkındalık artmakta ve tedavi çalışmaları devam etmektedir. Enzim replasman tedavisi etkili bir tedavi yöntemi olsa da henüz yeni 5-10 yıllık bir tedavi biçimidir. Fabry hastalığında beklenen yaşam süresi gerekli müdahaleler ve yaşam değişiklikleri yapılarak kontrol altında tutulduğunda normal insanlardan farksızdır.
Bu hastalıkta beklenen yaşam süresini kısaltan temel faktörler kardiyolojik, nörolojik ve renal tutulumun olmasıdır.
Fabry Hastalığı ile Yaşamak !
Kendinize iyi bakın. Hoşunuza giden şeyleri yapın ve sizin için önemli insanlarla vakit geçirin. Aileleriniz ve yakınlarınız Fabry hastalığı hakkında bilgi sahibi olmayabilirler. Onların sizi anlamasına yardımcı olun. Psikiyatrik destek almaktan çekinmeyin. İnsanlar zor durumda kaldıklarında buna ihtiyaç duyabilirler. Herhangi bir sorununuz olmasa bile tedavi ve takiplerinizi titizlikle sürdürün, doktorunuzun size çizdiği yolun dışına asla çıkmayın.
Uluslarası Fabry Hastalığı Grupları
Uluslararası Fabry Hastalığı Destek ve Bilgi Grubu web sayfası www.fabry.org dur. Uluslarası Fabry Hastalığı Vakfı’na ise www.fabrydisease.org adresinden ulaşabilirsiniz. Aşağıda Uluslarası Fabry Vakfı tarafından hazırlanan videoda Fabry hastalığına yakalanan bireylere yer verilmiş :
Yararlanılan Kaynaklar:
- https://rarediseases.org/rare-diseases/fabry-disease/
- http://www.webmd.com/a-to-z-guides/fabry-disease
- http://www.medicinenet.com/fabrys_disease/article.htm
- https://www.fabry-disease.eu/sites/default/files/gl-3_figure_2.jpg
Merak ettiklerinizi ve eklemek istediklerinizi konu altındaki yorum bölümüne yazabilirsiniz. Cevap vermekten mutluluk duyacağım.
El ayak yanması sikayetllerim oldukça arttı midemde ülser var herhangi bir ilaç kullanamıyorum ne yapmam gerek bilgi verirseniz sevinirim.
Mrb hocam bende fabry hastasıyım ihmal yüzünden kardeşim böbrek yetmezliğinden diyalize mahkum oldu.bunun için başka bir doktor a geçiş yapacağız ve her doktor bu hastalığın ne olduğunu bilmiyor.