Hemoglobin, temel olarak kırmızı kan hücrelerinde yer alan vücudumuzda oksijenin dolaşımına yardımcı olan karmaşık protein yapıda bir maddedir. Hayati fonksiyonların sorunsuz bir şekilde sürdürülebilmesi için oldukça önemlidir. Hemoglobin düşüklüğü ya da hemoglobin yüksekliği olması çeşitli hastalıkların varlığına işaret ediyor olabilmektedir. Bu yazımda tıp biliminde hg ya da hgb olarak kısaltılan hemoglobin kan değeri hakkında detaylı bilgiler vereceğim. Haydi yazımıza geçelim.
Hemoglobin Nedir?
İnsan vücudu için temel gereksinimlerden birisi oksijendir. Ciğerlere çekilen hava, vücudunun diğer bölgelerine kadar taşınmaktadır. Bu taşıma işlemi, hemoglobin tarafından yapılmaktadır. Hemoglobin (HGB), akciğerler tarafından sağlanan oksijeni buradan alarak vücudun diğer bölümlerine , dokularına taşıyan ve dokulardaki karbondioksiti de benzer şekilde akciğerlere geri getiren kırmızı kan hücrelerindeki protein molekülüne verilen isimdir.
Hemoglobinin Yapısı Nasıldır?
Hemoglobin, globülin zincirlerinden yani birbirine bağlı olarak dört adet protein molekülünden meydana gelmektedir. HGB, yetişkinlerde ve bebeklerde farklıdır. Yetişkinlerdeki HGB incelendiğinde 2 adet alfa 2 adet de beta globülin zinciri olduğu görülürken bebeklerde ise beta zincirlerine hiç rastlanmamaktadır. Fetüs ve bebeklerde bulunan HGB molekülleri 2 alfa 2 tane de gama globülin zinciri bulundurmaktadır. Bebekler büyüdükçe, yavaş yavaş gama zincirleri yerini beta zincirlerine bırakmaya başlar.
Hemoglobini oluşturan zincirlerde hem adı verilen ve içerisinde demir bulunduran bir porfirin bileşeni yer almaktadır. Hem, kandaki oksijen ve karbondioksitin taşınmasında çok büyük bir role sahip iken demir ise kanın kırmızı rengi almasında etkilidir.
Kırmızı kan hücrelerinin şeklinin korunmasında hemoglobin tarafından üstlenilen önemli bir rol vardır. Bilindiği gibi kırmızı kan hücrelerinin yuvarlaktır. Kan hücrelerinin işlevini yerine getirmesi için bu şekil çok önemlidir. Hemoglobin yapısında meydana gelecek olumsuz bir durum, kan hücrelerinin şeklinin de bozulmasına neden olacak ve bu da hücrelerin görevlerini tam olarak yerine getirmesini engelleyecektir.
Hemoglobin (HGB) Testi Neden Önemlidir?
Hemoglobin testi, tam kan sayımının bir parçasıdır ve bu işlem yapıldığında HGB değerleri de istenir. Tam kan sayımı, trombositler, beyaz kan hücreleri ve diğer önemli bileşenlerin ölçülmesi için yapılır ki bütün bunlar insan sağlığı için çok önemlidir. Tam kan sayımı hakkında detaylı bilgi almak için altta yer alan tam kan sayımı butonuna tıklayınız. Hemoglobin testinin istenme sebepleri farklılık gösterse de genel olarak sebepler şunlardır:
- Ailesinde orak hücreli anemi hastalığı olan kişilerin de benzer riski taşımaları
- Enfeksiyon
- Demir seviyesinin belirlenmesi
- Aşırı kan kaybı sonrası
- HGB seviyesini etkileyecek ilaç kullanımı ya da farklı bir tıbbi durum olması
Hemoglobin Ölçümü Nasıl Yapılır?
Hemoglobin testi, sağlık taramalarının bir rutini gelmiş durumdadır. Tam kan sayımının bir parçası olan bu test, doktorlar tarafından hastanın genel durumunu görmek amacıyla istenebilmektedir. Hemoglobin ölçümü yapabilmek için farklı yöntemler vardır ve bunların tamamı gelişmiş makineler tarafından yapılmaktadır.
Hemoglobin testi yapan makineler, kanı ayrıştırma yoluna giderler. Böylece hemoglobin bir çözelti haline getirilir. Daha sonra ise siyanometemoglobin oluşturmak amacıyla farklı kimyasal maddeler eklenir. Son aşamada ise çözelti içerisine ışık verilir ve emilen ışık miktarı (özellikle 540 nanometre dalga boyunda) üzerinden hemoglobin ölçümü yapılır.
Bu işlemlerin öncesinde ilgili hastanın genelde kol bölgesinden kan alınıp tüplere konularak laboratuvarlara gönderilir. Her laboratuvarın çalışma metodu ve şekli farklı olabilir.
Olması Gereken Hemoglobin Normal Değeri Kaçtır?
İnsanların yaşına, cinsiyetine bağlı olarak olması gereken hemoglobin değerleri farklılık göstermektedir. Bu değerler desilitre (dL) başına düşen hemoglobin gramı olarak ifade edilir. 1 dL ise 100 mililitredir. İnsanların durumuna bağlı olarak taşıması gereken hemoglobin miktarları şu şekildedir:
| Erkek | Kadın |
|---|---|
| 14 ile 18 g/dl arası | 12 ile 16 g/dl arası |
Burada bahsedilen değerler genel olarak bütün sağlık uzmanları tarafından kabul edilse de özellikle orta yaştan sonraki değerler konusunda bazı laboratuvarların ayrım yapmadığı bilinmektedir. Çocuklarda ve bebeklerde bu değerler farklılık gösterir.
Hg Normal Değerine Dikkat Edin!
Yukarıda tabloda verdiğin normal hgb değerleri her laboratuvarda değişiklik gösterir. Bu nedenle değerlendirme yapılırken ilgili laboratuvarın hemoglobin referans değerlerine bakılmalıdır. Kendi tahlil sonucunuzu benim yukarıda verdiğim normal değerlere bakarak kıyaslamanız yanlış olacaktır.
Çocuklarda Hemoglobin Normal Değeri
Çocuklarda hemoglobin değeri yetişkinlere göre hem vücutlarının küçük olması hem de diğer bazı faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre çocuklarda ve bebeklerde hemoglobin normal aralığı aşağıda tablo şeklinde verilmiştir.
| Yaş | Normal Hemoglobin Referans Aralığı |
|---|---|
| 6 ay – 48 ay | 11 g/dL veya üstü |
| 5 – 12 yaş | 11,5 g/dL veya üstü |
| 12 – 15 yaş | 12 g/dL veya üstü |
Hemoglobin Seviyesi Neden Düşer?
İnsanlarda olması gereken daha az hemoglobin varsa, bu durum farklı hastalıkların varlığına işaret etmektedir. Düşük hemoglobin seviyesi, anemi ya da düşük alyuvar sayımı olarak isimlendirilmektedir. Bu duruma yani anemiye sebep olan farklı durumlar vardır ve bunlardan bazıları şunlardır:
- Farklı nedenlerden dolayı gelişen kan kayıpları
- Demir ve B12 vitamini bakımından yetersiz beslenme sonucu oluşan eksiklik
- Kemoterapi ilaçlarının kullanımına bağlı olarak kırmızı kan hücrelerinin bastırılması veya azalması
- Böbrek yetmezliği
- Bozuk hemoglobin yapısı (Talasemi ve orak hücreli anemi)
- Hipotiroidizm
- Karaciğer hastalıkları
Hemoglobin Seviyesi Neden Yükselir?
Deniz seviyesinden yukarılara doğru çıkıldıkça insanların hemoglobin seviyelerinin yükseldiği görülmektedir. Ayrıca sigara kullanan insanlarda da böyle bir durum gözlemlenmektedir. Ayrıca ani sıvı kayıpları sonrasında vücut bu durumdan kurtulmak için hemoglobin seviyesini arttırmaya çalışır. Alttaki yazıyı kan tahlillerinin sigara üzerine etkilerini kavramanız açısından okumanızı öneriyorum.
Hemoglobin seviyesinin yüksekliği aşağıdaki durumlarla ilişkilidir:
- Bazı tümörler ve kanser hastalıkları
- İleri derecede solunum problemleri ile seyreden akciğer hastalıkları
- Kemik iliği rahatsızlıkları
- Alınan bazı ilaçlar
- Kalp yetmezliği durumunun olması
- Aşırı seviyede fiziksel aktivite
- Dehidrasyon durumu
Hemoglobin Seviyesini Etkileyen Kan Hastalıkları
Bu başlık altında hemoglobin seviyelerini aşağı ya da yukarı yönde olumsuz etkileme potansiyeli olan kan hastalıklarına özetle değinmeye çalışacağım.
Orak Hücre Hastalığı Nedir?
Bu hastalık genetiktir ve hemoglobin yapısının kalitesinin düşmesine neden olur. Kan hücrelerinin şeklindeki bozukluğa bağlı olarak yeterince oksijen taşınamaz ve bu da insan vücudunda farklı şekillerde kendisini gösterir.
Bozuk olan hücrelere şekillerinden dolayı orak hücreler denir. Bu hücreler, normal hemoglobin hücrelerine göre daha az yaşar. Normal hücreler 120 güne kadar yaşarken orak hücrelerde bu süre 20 gündür. Bu da vücudun kan hücrelerini zamanında yerine koyamamasına neden olur ve sonuçta anemi oluşabilir.
Orak hücre hastalığına sahip olan insanlar, zaman zaman bazı semptomlara maruz kalabilirler. Söz konusu semptomlar bazen çok daha belirgin iken bazen ise kendilerini çok göstermezler. Akut kriz dönemleri, semptomların belirgin olduğu zamanlardır. Bu semptomlar şu şekildedir:
- Vücudun tamamında ağrı görülmesi
- Göğüs ağrısı
- Nefes darlığı
- Kemik ağrısı
- Görememe ya da körlük
- Yorgunluk ve halsizlik
- Cildin ülserasyonu
Talasemi Nedir?
Hemoglobin ile ilgili olan bir diğer kalıtsal rahatsızlık talasemidir. Kantitatif hemoglobin eksikliği olarak tanımlanan bu rahatsızlık bazı insanların vücutlarının globülin yapma konusundaki başarısızlığıyla ilgilidir. Globülin başarısızlığı sonrasında vücut bunu telafi edebilmek için farklı mekanizmaları çalıştırır.
Taleseminin nedenine bağlı olarak farklı türleri bulunmaktadır. Bazı türlerin insan yaşamına olan etkisi nispeten sınırlı iken bazlarının etkisi çok fazladır. Eğer talasemi hastalığınız varsa hg değeriniz bundan olumsuz etkilenebilir.
Hemoglobin A1c Testi
Hemoglobin A1c testi, en genel ifade ile kan şekeri kontrolünü sağlamaktadır. Kandaki glikoz miktarı arttıkça olması gerekenden fazla glikoz hemoglobine bağlanmakta ve bu da hemoglobinin görevini yapmasını etkilemektedir.
Normalde kandaki A1c seviyesinin %4 ila %5,9 arasında olması gerekmektedir. Bu seviye %6 ve daha yüksek olursa diyabete işaret eder. Yapılan testteki %6’lık oran yaklaşık olarak kandaki şekerin 135 mg/dL olduğunu göstermektedir. Bu aşamadan sonraki her %1’lik artış 35 mg/dL daha fazla olmasını anlamına gelir. Bu açıdan Hba1c seviyeleri hg değerinde minik etkileşimler yapabilir. Hba1c hakkında detaylı bilgi almak için hemen alttaki butona tıklayınız.
Hemoglobin Seviyesi Nasıl Arttırılır?
İnsanların hemoglobin seviyeleri farklı nedenlerden dolayı azalır ve bunların kısa sürede telafi edilmeye başlanması gerekir. Hemoglobin seviyesinin azalmasına neden olan durumları şu şekilde özetlemek mümkündür:
- Alyuvar üretiminin azalması
- Alyuvar yıkımının artması
- Kan kaybı
Hemoglobin seviyesini arttırmak için farklı yollar vardır fakat burada önemli olan azalma sebebinin bilinmesi ve ona göre doğru yöntemin kullanılmasıdır. Aksi durumda yapılacak olan çalışmalardan kısa vadede sonuç alınsa dahi uzun vadede sonuç alınması neredeyse imkansızdır. Bu husus dikkate alındıktan sonra hemoglobin seviyesini arttırmak için kullanılacak olan yöntemler şu şekildedir:
- Demir takviyesi (örneğin maltofer fol tablet ya da ferrum hausman fort gibi ….)
- Kırmızı kan hücresi üretimini uyarmak için kullanılan eritropoetinin alınması ve eritropoetik aktivitenin artırılması
- Demir, B12 vitamini, B6 vitamini, C vitamini ve folik asit bakımından zengin gıdalarla beslenme
Burada bahsedilen yöntemlerin mutlaka doktor kontrolünde uygulanması gerekiyor. Aksi durumda vücuttaki fazla demir farklı sorunların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Özellikle çocuklarda demir zehirlenmesi görülebilir ve bunun sonuçları da maalesef ölümcüldür.
Kaynakça: 1. NCBI: Hemoglobin and Hematocrit Erişim Tarihi: 22.12.2021 2. WHO: Worldwide prevalence of anaemia Erişim Tarihi: 22.12.2021 (Bu yazı ilk defa 21 Ekim 2018 tarihinde yazılmıştır. Ardından 22 Aralık 2021 tarihinde güncellenmiştir.)
